Davranış Değişikliğinde Yeni Bir Yaklaşım: Yeniden Kullanılabilir Bardak Kullanımında Oyunlaştırmanın Etkisi

Günümüzde çevresel sürdürülebilirlik adına atılan en önemli adımlardan biri, tek kullanımlık ürünlerin kullanımının azaltılmasıdır. Özellikle kahve endüstrisinde, her yıl milyarlarca tek kullanımlık kâğıt veya plastik bardak tüketilmekte ve bu durum ciddi bir atık sorunu yaratmaktadır. Bu sorunun çözümü için geliştirilen yeniden kullanılabilir bardak programları, hem çevresel hem de ekonomik açıdan oldukça faydalı bir alternatif olarak öne çıkmaktadır. Ancak bu sistemlerin yaygınlaşmasında temel bir sorun mevcuttur: kullanıcı alışkanlıklarının değişmemesi.

Yeniden Kullanımda Teşvik Yöntemleri: Ne Kadar Etkili?

Daha önceki çalışmalarda, kullanıcıların yeniden kullanılabilir bardak getirmelerini sağlamak amacıyla çeşitli teşvikler denenmiştir. Bunlar arasında:

• Doğrudan indirimler (örneğin, kendi bardağını getirenlere 25 TL indirim),

• Ek ücretlendirme yöntemleri (tek kullanımlık bardak kullanımına ek ücret),

• Çevresel bilinçlendirme kampanyaları yer almaktadır.

Ancak yapılan gözlemler, bu tür geleneksel yöntemlerin uzun vadeli davranış değişikliği oluşturmakta yetersiz kaldığını göstermektedir. Bu noktada, insan davranışının psikolojik yönlerine dayanan alternatif bir teşvik yöntemi gündeme gelmektedir: oyunlaştırma ve olasılıklı ödüller.

Bilimsel Çalışma: Oyunlaştırmanın Etkisi

Kanada’daki British Columbia Üniversitesi Psikoloji Bölümü araştırmacıları tarafından yayımlanan yeni bir makale (Resources, Conservation & Recycling, 2024), bu konuda dikkat çekici bulgular sunmaktadır. Araştırmanın amacı, “probabilistik ödüller” yani rastlantısal ödül sistemlerinin, yeniden kullanılabilir bardak kullanımını nasıl etkilediğini

ölçmektir.

Araştırma Yöntemi:

İki aşamalı deneysel çalışma kapsamında katılımcılara şu ödül sistemleri sunulmuştur:

• %5 ihtimalle 5 dolarlık hediye kartı kazanma (yaklaşık 400 alışveriş örneği),

• %10 ihtimalle ücretsiz içecek kazanma (20.000'den fazla alışverişi kapsayan geniş ölçekli analiz).

Her iki modelde de beklenen kazanç, doğrudan indirim modeline kıyasla eşit seviyededir. Ancak sistemin ödül kazandırma şekli farklıdır: belirsizlik ve kazanma ihtimali, tüketici davranışını doğrudan etkilemektedir.

Bulgular:

• İlk deneyde, yeniden kullanılabilir bardak kullanım oranı iki kattan fazla artmıştır.

• İkinci deneyde, kontrol grubundaki kafede yeniden kullanılabilir bardak kullanımı zamanla azalırken, oyunlaştırılmış ödül sunan kafede belirgin bir artış yaşanmıştır.

Bu sonuçlar, sabit ve küçük indirimlerden ziyade, olasılığa dayalı ve daha yüksek ödüllerin, kullanıcı davranışında daha etkili değişikliklere yol açabileceğini göstermektedir.

Psikolojik Arka Plan: Neden Etkili?

Bu yaklaşımın altında yatan temel psikolojik mekanizma, “ödül beklentisiyle tetiklenen davranış motivasyonu”dur. İnsan beyni, düşük olasılıklı ancak yüksek ödüllü eylemlere karşı daha fazla heyecan ve motivasyon geliştirmektedir. Bu da bireylerin davranışsal tercihlerinde önemli bir rol oynamaktadır.

Uygulama Önerileri

Kahve dükkanları, zincir mağazalar veya üniversite kampüslerindeki kantinler bu araştırma sonuçlarından hareketle şu tür uygulamaları değerlendirebilir:

• Belirli bir yüzdelik oranla rastlantısal ödüller sunmak (örn. ücretsiz kahve, hediye kartı),

• Oyunlaştırılmış sadakat sistemleri geliştirmek (çekilişler, puan sistemleri),

• Mobil uygulama entegrasyonu ile kullanıcıya anlık geri bildirim sağlamak.

  
  
  
  

Sonuç ve Değerlendirme

Yeniden kullanılabilir bardak kullanımını artırmak için geleneksel teşviklerin ötesine geçmek gereklidir. Bu bağlamda, oyunlaştırma yöntemi, hem davranış bilimi literatürüne hem de sürdürülebilirlik politikalarına katkı sağlayabilecek nitelikte bir araç olarak öne çıkmaktadır.

Küresel ölçekte çevresel etkileri azaltmak için bireysel alışkanlıkların dönüşümü şarttır. Bu dönüşümde insan psikolojisinin dinamiklerini dikkate alan, bilimsel temelli ve yaratıcı uygulamaların önemi her geçen gün daha da artmaktadır.