Kahve İçip Uykusu Gelenler Buraya: DEHB ve Kafein Arasındaki Ters İlişki
- Doğukan İbidan
- 5 Haz
- 2 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 6 gün önce
Çoğu insan için kahve = uyanıklık. Sabah gözler tam açılmadan önce içilen o ilk yudum kahve, adeta zihni hayata döndürür. Ancak bazı insanlar için işler tersine işliyor. Özellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bireylerde kahve bazen tam tersi bir etki yaratıyor: Uyku getiriyor.
“Nasıl yani? Kafeinli içecek uyku mu getirir?” diye soranlardansan, bu yazı senin için.
Önce Kısa Bir Hatırlatma: Kafein Nasıl Çalışır?
Kafein, merkezi sinir sistemi üzerinde uyarıcı etkisi olan bir moleküldür. Beyindeki adenozin adlı bir kimyasala karşı blokaj görevi görür.Adenozin, gün içinde biriken ve “uyku baskısını” artıran bir bileşendir. Kafein, adenozin reseptörlerini geçici olarak engelleyerek uykulu hissi bastırır.
Yani çoğu insanın ayılması, kafeinin adenozin etkisini engellemesiyle olur.
Peki DEHB’li Bireylerde Neden Ters Tepiyor?
DEHB’li bireylerde beyin kimyası, özellikle dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerde, tipik işleyişten farklıdır.Bu kişilerin beyinleri genellikle:
Düşük dopamin seviyeleri nedeniyle motivasyon ve dikkat yönetiminde zorlanır
İçsel uyarılma (arousal) düzeyleri daha dengesizdir
Beyin aktivitesinde "fazla yavaşlama" ya da "gereksiz hızlanma" eğilimi görülebilir
Kafein burada devreye girer ama herkeste aynı şekilde değil.
Neden Uyuşukluk Yerine Uykululuk?
İşte konu tam burada ilginçleşiyor. Araştırmalar gösteriyor ki:
Bazı DEHB'li bireylerde kafein, beyin dalgalarını düzenlemek yerine "rahatlatıcı" etki yaratabiliyor.
Olası nedenler:
Paradoksal Uyarıcı Etki:DEHB’de kullanılan birçok ilaç da uyarıcı sınıfındadır (örneğin Ritalin, Adderall). Ancak bu uyarıcılar paradoksal şekilde kişiyi sakinleştirebilir. Kafein de düşük dozda benzer etki yaratabilir.
Kafeine Tolerans ve Duyarsızlık:Bazı DEHB’li bireyler çocukluktan beri sık kafein tükettiğinden, klasik uyarıcı etkiler zamanla kaybolabilir.
Sinir Sisteminde Aşırı Aktiviteyi Dengeleme:DEHB’de beyin çoğu zaman “gereğinden fazla dağınık çalışır.” Kafein, bu kaosu bir nebze düzenleyip kişiyi rahatlatabilir, bu da uyku hali gibi algılanabilir.
Kafein ile İlgili Bireysel Genetik Farklılıklar:Kafeini yıkan enzim olan CYP1A2 geninde varyasyonlar vardır. Bazı kişiler kafeini çok yavaş metabolize eder. Bu da farklı etkiler yaratabilir.
Bilimsel Destek Ne Diyor?
2019 tarihli bir inceleme (Satterfield & Swanson) kafeinin DEHB semptomlarını sınırlı da olsa iyileştirebileceğini, ancak etkilerinin bireysel olarak çok değiştiğini belirtiyor.
2023 yılında yayımlanan bir meta-analiz, kafeinin DEHB’li kişilerde dikkat süresini artırabildiğini ama bazı katılımcılarda uykuya geçişi kolaylaştırdığını da kaydetti.
Healthline ve ADD.org gibi kaynaklar da DEHB’de kafeinin etkisinin "standart dışı" olabileceğine dikkat çekiyor.
Gerçek Hayattan Bir Örnek: “Kahve İçmeden Uyuyamıyorum”
DEHB’li birçok yetişkin, özellikle akşam saatlerinde kahve içmeden uyuyamadıklarını söylüyor. Kulağa çelişkili geliyor ama bu durum, beynin aşırı aktif moddan çıkması için bir “düzenleyici” olarak çalışıyor olabilir.
Peki Ne Yapmalı?
Kendi vücudunu tanı. Herkesin beyni aynı çalışmıyor. Sana iyi gelen şey başkasına zarar verebilir.
Günlük kafein dozunu sınırla. DEHB'li bireyler için bile fazla kafein kaygı, kalp çarpıntısı ve uyku bozukluğu yaratabilir.
Kafein kullanıyorsan, ilaçlarla etkileşimini göz önünde bulundur. Özellikle stimülan tedavi görenler mutlaka doktoruna danışmalı.
Uyku düzenini bozuyorsa bırak. Kafein iyi hissettirse de, kaliteli bir uyku her şeyin temelidir.
Her Beyin Aynı Değildir
Kahve bazılarımız için bir sabah ayini, bazılarımız için bir uyarıcı, bazılarımız içinse bir sakinleştirici. Özellikle DEHB’li bireylerde kafein etkileri tahmin edildiği kadar basit ve doğrusal olmayabilir. Uyku getiriyor olması, “ters çalıştığın” anlamına gelmez. Sadece beyninin seni farklı yönettiğini gösterir.
Ve belki de bu fark, seni sen yapan şeydir.
