EUDR’de Yeni Değişiklikler Kapıda: Mikro Ölçekli Kahve Kavurucularının Bilmesi Gerekenler

EUDR (European Union Deforestation Regulation), yani Avrupa Birliği Ormansızlaşma Düzenlemesi, Avrupa Birliği’nin (AB) 2023 yılında yürürlüğe koyduğu, ormansızlaşmaya neden olan ürünlerin AB pazarına girişini engellemeyi amaçlayan bir yasadır.

Bu düzenleme, kahve, kakao, palm yağı, soya, sığır eti, kauçuk ve kereste gibi ürünlerin üretim zincirlerini kapsar ve bu ürünlerin “ormansızlaşmadan arındırılmış” şekilde üretilmesini şart koşar.

Avrupa Komisyonu, mikro ve küçük işletmelerin – özellikle kahve sektöründeki KOBİ’lerin – EUDR (Avrupa Birliği Ormansızlaşma Düzenlemesi) kapsamındaki uyum süreçlerini kolaylaştırmayı önerdi. Bu karar, ürün işlemlerine ilişkin verileri yönetecek bilgi teknolojileri sisteminde yaşanan sorunların ardından gündeme geldi.

Eğer teklif onaylanırsa, KOBİ’lerin raporlama yükümlülükleri azalacak ve uygulamanın yürürlüğe giriş tarihi Aralık 2026’ya ertelenecek. Diğer tüm şirketler için son tarih 30 Aralık 2025 olarak kalacak, ancak altı aylık bir “geçiş süreci” tanınacak. Ayrıca, tedarik zincirinde yer alan bazı aktörler – küçük çiftçiler ve son aşamadaki şirketler dâhil – artık “özen yükümlülüğü beyanı” sunmak zorunda olmayabilir.

EUDR, kahve sektörünü temelden dönüştüren bir düzenleme olarak, çevresel ve sosyal uyum süreçlerini yeniden şekillendiriyor. Amaç, ormansızlaşmaya neden olan tedarik zincirlerinden gelen ürünlerin Avrupa pazarına girmesini engellemek. Ancak düzenleme, küçük üreticilere zarar verme riski ve siyasi önyargı iddiaları nedeniyle eleştirilere maruz kalıyor.

EUDR’nin Kahve Sektöründeki Zaman Çizelgesi

EUDR, Aralık 2022’de kabul edilmesinden bu yana küresel kahve endüstrisinin en çok konuşulan konularından biri haline geldi. Kahve, kakao, palm yağı, soya ve kauçuk gibi temel tarımsal ürünlerin ticaretinde ormansızlaşmayı durdurmayı hedefleyen bu yasa, modern dönemin en kapsamlı çevre politikalarından biri olarak görülüyor.

Bazı kesimler, çevre koruma hedefini desteklerken, düzenlemenin katı uygulama kriterleri ve risk derecelendirme sistemi eleştirilere yol açtı. Bu sistem, üretici ülkeleri “düşük, standart ve yüksek risk” kategorilerine ayırıyor. Ancak bu yaklaşım, bazı ülkelerin pazar erişimini azaltarak küçük çiftçilerin satış olanaklarını daraltabilir.

Örneğin Endonezya hükümeti – dünyanın dördüncü büyük kahve üreticisi – düzenlemeyi “ayrımcı ve cezalandırıcı” olarak nitelendirdi. Benzer şekilde, Fairtrade International ve European Coffee Federation gibi kuruluşlar, küçük çiftçilerin veri erişimi eksikliği nedeniyle uyum sağlayamayacağını ve özellikle Etiyopya gibi ülkelerin AB pazarına erişiminin kısıtlanabileceğini uyardı.

Bu eleştirilerin ardından Avrupa Komisyonu, 2024’te büyük işletmeler için son tarihi Aralık 2025’e, KOBİ’ler içinse Haziran 2026’ya ertelemişti. Ayrıca, her sevkiyat için ayrı beyan yerine yıllık özen yükümlülüğü beyanı verilmesine izin veren bir kolaylık sistemi de getirilmişti.

Yeni Teklif: KOBİ’lere Daha Fazla Zaman, Daha Az Bürokrasi

2025 yılı itibarıyla yaşanan IT altyapı sorunları nedeniyle veri raporlamasında gecikmeler yaşanınca, Komisyon bu kez mikro ve küçük işletmeler için yeni bir sadeleştirme önerisi sundu. Eğer kabul edilirse, bu işletmeler için uygulamanın yürürlüğe giriş tarihi Haziran 2026’dan Aralık 2026’ya ertelenecek.

İspanya’daki yeşil kahve ithalatçısı Xorxios’un Kalite ve Sürdürülebilirlik Direktörü Héctor González bu kararı şöyle yorumluyor:“Bu teklif, EUDR’nin daha dengeli ve uygulanabilir bir biçimde hayata geçirilmesi adına gerçekçi bir adım. Mikro ve küçük kavurucular için bu değişiklikler, hem yükümlülüklerin sadeleşmesi hem de uyum sağlamak için ek zaman anlamına geliyor.”

Yeni teklif ayrıca, küçük çiftçiler ve tedarik zincirinin son aşamasında yer alan şirketlerin özen yükümlülüğü beyanı sunma zorunluluğunu da ortadan kaldırabilir. Bu da, sürecin en çok eleştirilen yönlerinden birine doğrudan yanıt niteliğinde.

“Bu yaklaşım, küçük üreticiler ve kooperatifler için idari yükü azaltırken, asıl sorumluluğu ithalatçılara bırakıyor,” diyor González. “Yani, kahveyi AB pazarına ilk kez sokan operatör tam beyanı sunmakla yükümlü olacak; kavurucular veya üreticiler ise basitleştirilmiş bildirimlerle sürece dâhil olabilecek.”

Küçük Kavurucular İçin Ne Anlama Geliyor?

Yeni düzenlemeler, özellikle ithalatçı olmayan küçük kavurucular için bürokratik süreci önemli ölçüde hafifletiyor. Ancak bu, hiçbir sorumlulukları kalmadığı anlamına gelmiyor. KOBİ’ler, tedarikçilerinin kimlik bilgilerini ve ilgili beyan numaralarını en az beş yıl boyunca kayıt altında tutmak zorunda olacak.

EUDR’ye göre:

• Mikro işletme: 10 veya daha az çalışan, yıllık 2 milyon Euro veya altı ciro.

• Küçük işletme: 50 veya daha az çalışan, yıllık 10 milyon Euro veya altı ciro.

Bu sınıflandırmaya göre, büyük kavurucular ve markalar tam beyan yükümlülüğüne sahip olmaya devam edecek.

Dolayısıyla, küçük kavurucuların güvenilir ithalatçılarla yakın çalışması, veri paylaşımını ve risk değerlendirmelerini doğru şekilde takip etmesi gerekiyor.

Sadeleştirmenin Gölgesinde Yeni Zorluklar

Uzmanlar, bu sadeleştirmenin kısa vadede küçük üreticiler için rahatlama getireceğini ancak uzun vadede sistemin bütünlüğünü zayıflatabileceğini belirtiyor.

OpenAtlas’ın kurucusu Harry Marshall’a göre:“Eğer yasanın sadece bir kısmı yükümlülük altına girerse, veri bütünlüğü bozulur ve tedarik zincirinin ormansızlaşmadan arındığını kanıtlamak zorlaşır. Bu da piyasaya kafa karıştırıcı bir mesaj gönderir.”

Marshall, küçük işletmelerin geçici olarak rahatlayabileceğini, ancak EUDR’nin şeffaflık hedefinin bu şekilde sulandırılabileceğini söylüyor:“Simplifikasyon kısa vadeli bir çözümdür, uzun vadeli bir kazanım değil.”

Ayrıca, küçük üreticilerin beyan zorunluluğundan muaf tutulması onların üzerindeki idari yükü azaltırken, yine de bu bilgilerin büyük alıcılar tarafından talep edilmesi olası. Bu da tedarik zincirinde yeni lojistik zorluklar yaratabilir.

“Büyük firmalar hâlâ tam izlenebilirlik sağlamak zorunda olacak,” diyor Marshall. “Yani küçük üreticiler beyan vermese bile, alıcılar onlardan aynı verileri isteyecek.”

KOBİ’ler İçin Nefes Arası, Ama Süreç Bitmedi

Yeni EUDR değişiklikleri, kahve endüstrisine kısa vadede nefes aldırabilir. Ancak uzun vadede, ormansızlaşmayı önleme hedefinin sürdürülmesi için tüm tedarik zinciri aktörlerinin iş birliği içinde çalışması gerekecek.

Marshall’ın sözleriyle:“Raporlama kuralları gevşetilse de kahvenin ormansızlaşma izi bu yüzden küçülmeyecek. Asıl önemli olan, küçük aktörlerin de erişebileceği ölçeklenebilir ve şeffaf araçlar geliştirmek.”